Wczesne średniowiecze to nadal mało poznany okres w dziejach Gdańska. Prawdopodobnie pod koniec XII wieku w słowiańskim grodzie gdańskim i we wczesnomiejskiej osadzie rzemieślniczo-handlowej pojawiają się na stałe obcy przybysze.
Jest to okres, w którym dolnoniemieccy kupcy z Lubeki nawiązują bliskie kontakty z kupcami gotlandzkimi w celu organizowania wspólnych wypraw handlowych do ruskiego Nowgorodu. Te wyprawy są zalążkiem późniejszego Związku Hanzeatyckiego.
W drodze na wschód kupcy zakładają faktorie wzdłuż południowego wybrzeża Bałtyku, również w Gdańsku. Gmina niemieckich mieszczan pod wodzą sołtysa Hermana, wzmiankowana około roku 1227, uzyskuje wkrótce prawa miejskie, przejęte z Lubeki. Miasto gdańskich lubeczan lokalizuje się w pobliżu powstałego wówczas kościoła pod wezwaniem Świętej Katarzyny. Dokładny zasięg tego miasta pozostaje jednak nieznany.
Z obecnością kupców dolnoniemieckich w XIII-wiecznym Gdańsku wiążą się dwa rzadkie znaleziska archeologiczne. Są to zachowane w całości protokamionkowe naczynia stołowe: dzbanek oraz pucharek do picia wina.
Miejsca i okoliczności tych odkryć są bliżej niezbadane. Wiadomo tylko, że są to znaleziska luźne, prawdopodobnie wydobyte przez osoby prywatne z wykopów budowlanych, w trakcie odbudowy Starego Miasta po zniszczeniach II wojny światowej, a następnie przekazane do zbiorów muzealnych.
Oba naczynia należą do typowych dla drugiej połowy XIII wieku wyrobów pracowni garncarskich z Dolnej Nadrenii, z rejonu Siegburga i Langerwehe. Wytoczono je na kole garncarskim, osadzono na falistych stopkach, po czym wypalono w temperaturze ponad 1000 stopni Celsjusza, uzyskując silnie spieczony, ciemnoszary i szorstki w dotyku czerep, pokryty brunatno-wiśniowym nalotem.
Wyroby protokamionkowe o niemal zeszkliwionych ściankach były w ówczesnej Europie nowością technologiczną. Cechowały się odpornością na przesiąkanie i znaczną wytrzymałością na stłuczenie. Dzięki temu mogły być masowo eksportowane na duże odległości.
Smukły dzban z brzegiem zaopatrzonym w okap był naczyniem stołowym, służącym do podawania alkoholu, najpewniej wina. Pojawienie się w Gdańsku lubeckich kupców obsługujących handel dalekosiężny zapoczątkowało wśród mieszkańców Gdańska nowe zwyczaje kulinarne. Według XIII-wiecznej tradycji dolnoniemieckiej gospodarz domu stawiał na stole od razu wszystkie dzbany z winem, które przeznaczył na przyjęcie. Z dzbanów napełniano poszczególne pucharki albo – w geście braterstwa – pito z jednego pucharka, podając go sobie z rąk do rąk.
W tym czasie picie wina zaczyna upowszechniać się wśród mieszkańców osady miejskiej w Gdańsku. Wcześniej było zarezerwowane dla elit dworskich i duchowieństwa.
Archeolodzy zaobserwowali, że w XIII-wiecznych nawarstwieniach miasta (czyli w warstwach ziemi odkrywanych podczas wykopalisk) obok kuchennych naczyń słowiańskich odkrywa się coraz liczniejsze, a wcześniej nieznane, importowane naczynia stołowe. Stanowi to świadectwo kształtowania się w Gdańsku kultury miejskiej na wzór Europy Zachodniej.
Opracowanie merytoryczne i tekst: Bogdan Kościński
Redakcja językowa i skład: Marcin Fedoruk
Zdjęcia zabytków: Zofia Grunt
Projekt plakatu: Lidia Nadolska
Dzban protokamionkowy z wysoką szyjką i wylewem typu Kragenrand
Wysokość: 220 mm, średnica brzuśca: 110 mm, średnica dna: 88 mm, średnica wylewu: 78– 82 mm
Dzban protokamionkowy bez ucha, z brzegiem typu Kragenrand. Brzusiec owoidalny, smukły, łagodnie przechodzący w wysoką, cylindryczną, lekko zbieżną szyjkę, zwieńczoną wylewem z niskim okapem. Dno wypukłe z poszerzoną, wygniataną na obwodzie stopką. Dekoracja płaszczyznowa zagładzanych, szerszych żłobków dookolnych (brzusiec) oraz delikatnych żłobków niezagładzanych (szyjka). Czerep barwy ciemnoszarej z niestopionymi ziarnami domieszki piasku. Od zewnątrz częściowo pokryty ciemnowiśniowym matowym nalotem. Wypał redukcyjny, faktura powierzchni szorstka. Wylew lekko zdeformowany (owalny), brzusiec miejscowo wgnieciony. Wyrób nadreński z rejonu Siegburga lub Langerwehe.
Datowanie: 2. poł. XIII w.
Nr inw. MAG/GD/255/1000/1000/nn03
Odkryj więcej w Archeoportalu
Pucharek protokamionkowy typu Urnenbecher
Wysokość: 110 mm, średnica brzuśca: 95 mm, średnica dna: 55 mm, średnica wylewu: 60–64 mm
Pucharek protokamionkowy typu Urnenbecher. Brzusiec kulisty umieszczony na ok. 1/2 wysokości naczynia, dołem silnie przewężony, osadzony na wąskiej, falistej stopce. Stopka z obustronnie rozgniataną krawędzią okala wypukłe dno. Przewężenie szyjki niewyodrębnione, z niskim, lejkowato rozchylonym wylewem. Powierzchnia wewnętrzna wylewu z zaznaczonym wrębem. Górna część brzuśca poryta głębokim dookolnym żłobkowaniem o zagładzonych krawędziach. Przełam ciemnoszary, silnie spieczony, o cechach protokamionki. Powierzchnia szorstka, z ziarnami niestopionej domieszki piasku, od zewnątrz pokryta brunatno-wiśniowym nalotem. Wyrób z pracowni z Dolnej Nadrenii, z okolic Siegburga, Langerwehe i Hor-Grenzhausen.
Datowanie: 2. poł. XIII w.
Nr inw. MAG/GD/255/1000/1000/nn124
Odkryj więcej w Archeoportalu